Αγαπητοί φίλοι και επισκέπτες του θέματος «
Σύμφωνα με τη Φυσική* λοιπόν, εντροπία είναι εκείνη η κατάσταση κατά την οποία τα μόρια αερίων, όταν βρίσκονται περιορισμένα σε κάποιον χώρο και εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας, χάνουν την «πειθαρχία» τους και κινούνται ανεξέλεγκτα, άτακτα, προσκρούοντας συχνά στα τοιχώματα του δοχείου, του χώρου που τα περιβάλλει. «Τρώνε τα μούτρα τους» δηλαδή και χτυπιούνται μεταξύ τους, γιατί οι συνθήκες του περιβάλλοντος τα αποδιοργάνωσαν, τα έβγαλαν από την κανονικότητα, την «τάξη» στην οποία είχαν συνηθίσει να ελίσσονται.
Στην Ψυχολογία άρεσε η εικόνα αυτή των αναρχούμενων μορίων, και είδε ότι κάτι της θύμιζε από την ανθρώπινη πραγματικότητα. Ισχυρίζεται λοιπόν, η Ψυχολογία, ότι ομάδες ανθρώπων, αν παραμείνουν κλειστές, απομονωμένες, αποκλεισμένες από τον «έξω κόσμο», κυριολεκτικά ή μεταφορικά, αποδομούνται. Τα άτομα μπερδεύονται, παύουν να αναγνωρίζουν τα όρια τα δικά τους και των άλλων μελών της ομάδας και αρχίζουν να συγκρούονται.
Φυσικά δεν πρόκειται για ευχάριστη κατάσταση. Είτε για οικογένεια πρόκειται είτε για σχολική τάξη, παρέα φίλων, κομματική ομάδα ή αθλητικό σύλλογο, ή και χώρα ολόκληρη, το μοτίβο είναι το ίδιο. Η έλλειψη βαλβίδας ασφαλείας, η αίσθηση του περιορισμού, η αδυναμία ανταλλαγής ενέργειας με το περιβάλλον προκαλούν αισθήματα ασφυξίας στα μέλη και πανικό αδιεξόδου. Οι συνεκτικοί δεσμοί αγάπης και συντροφικότητας διασπώνται, εκρήγνυνται, και οι άνθρωποι νιώθουν μόνοι και αβοήθητοι σ’ έναν χώρο που τους αναγκάζει να συνυπάρξουν, να συμβιώσουν με άλλους, τους οποίους δεν αναγνωρίζουν πλέον ως «αγαπημένους», αλλά ως καταπιεστές, απομυζητές ενέργειας, εχθρικούς κι επικίνδυνους.
Μάχονται, παλεύουν, χτυπιούνται, τραυματίζονται και πολύ συχνά αυτοκαταστρέφονται. Με τρόπους διάφορους, τους ξέρουμε όλοι. Πίνουν, μεθούν, αρρωσταίνουν, λιμοκτονούν ή παραδίνονται σε κραιπάλη, εγκληματούν, γίνονται μονομανείς, φιλόδοξοι γιάπις, νευρωτικοί γκόλντεν μπόις ή καταθλιπτικοί πολιτικοί, με την ελπίδα πάντα μιας διαφυγής, αδιέξοδης όμως.
Φυσικά η έννοια εφαρμόζεται και στις Οικονομικές επιστήμες το ίδιο καλά. Κυρίαρχη είναι η αίσθηση της απώλειας του ελέγχου, της τάξης, της κανονικότητας. Δεν χρειάζεται να καταβάλουμε προσπάθεια να το φανταστούμε οι άνθρωποι της εποχής μας, είναι αυτό ακριβώς που βιώνουμε στα πλαίσια ενός αρχικά και φαινομενικά ανοιχτού μεν αλλά τακτοποιημένου και δυναμικού οικονομικού συστήματος, το οποίο όμως καταλήγει ολοφάνερα σε μια απειλητικά αχανή χοάνη, σε πλήρες χάος και αταξία.
Υπό αυτήν την έννοια λοιπόν, οι σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες μοιάζουν να γεμίζουν άγχος και αγωνία, μια και όλο και περισσότερες πλευρές του ανθρώπινου βίου καταλαμβάνονται από το «πρόβλημα» της εντροπίας.
Αν βεβαίως θελήσει να το δει κανείς ως πρόβλημα, γιατί φαίνεται ότι είναι δυνατή και μια άλλη, εναλλακτική θεώρηση. Όχι ως πρόβλημα επικίνδυνο και απορρυθμιστικό δηλαδή, αλλά απλά ως μια μεταβατική, περαστική και απολύτως φυσιολογική φάση.
Έτσι έχω την εντύπωση πως αντιμετωπίζουν την εντροπία οι Κινέζοι κι οι Ινδοί κι οι άλλοι ανατολίτες σοφοί.
Αυτοί δεν τρομάζουν με τίποτα, γνωστό είναι αυτό. Τα ονομάζουν όλα γιν και γιαγκ και με την εναλλαγή μεταξύ τους απαντούν σε όλα τα ερωτήματα, λύνουν όλες τις συγκρούσεις.
Η εντροπία λοιπόν φαίνεται να μοιάζει μ’ εκείνη την έντονη, καθαρή κατάσταση γιν, του απόλυτα θηλυκού, σκοτεινού και άγνωστου. Εκεί όπου η αρσενική τακτοποίηση, οργάνωση, πρόοδος υποχωρεί και όλα φαίνονται ασταθή, ρευστά, υγρά και σκαιώδη.
Δεν χρειάζεται όμως κανένας τρόμος γι’ αυτό. Το γιν είναι το απόλυτο βάθος, η μήτρα, η πηγή της ζωής, το σκοτάδι που τρέφει τη νέα ζωή. Απαραίτητο και γονιμοποιητικό.
Μα δεν είναι φυσικά για να κάτσεις πολύ. Δεν αντέχεται.
Οι Κινέζοι όμως δεν ανησυχούν ούτε γι’ αυτό. Και να θες να μείνεις εκεί, αν υποθέσουμε πως είσαι αποφασισμένος γι’ αυτό και έχεις πέσει σε μαύρη απόγνωση, ως μονάδα ή ως έθνος, ποτέ μα ποτέ δεν μπορείς. Διότι η κίνηση, η ροή, το ποτάμι του δικού μας Ηράκλειτου θα σε πάρει. Τίποτα άλλο δεν έχεις να κάνεις, παρά ν’ αφεθείς. Κι αν χαθείς στη στροφή, το ρεύμα θα σε βρει και κάπου θα σε βγάλει, θα σ’ ακουμπήσει κάπου, θα σε πάρει πάλι, θα σε κινήσει και ούτω καθ’ εξής.
Μια φάση είναι λοιπόν η εντροπία, το «κόλλημα», το βαθύ γιν, μια φάση της αιώνιας αλλαγής.
Και φαίνεται πως οι άνθρωποι γίνονται «εντροπικοί» λίγο πριν αλλάξουν. Στρέφονται μέσα, πονούν και χτυπάνε, οδηγώντας στα άκρα το παλιό. Το παλιό που δεν αντέχεται πια και πρέπει εντελώς να σαπίσει. Να σαπίσει και να αυτοκαταστραφεί, ώστε εκεί, στη θέση του, να φυτρώσει ο νέος σπόρος, η νέα μορφή.
Πώς συμβαίνει στην πράξη αυτό; Πώς εμφανίζεται; Στην οικογένεια που πονά κάποιος θα φύγει, μια πόρτα θα ανοίξει και η κρίση εκτονώνεται. Η ομάδα διαλύεται και τα μέλη της ψάχνουν νέους δρόμους. Τα οικονομικά συστήματα εκρήγνυνται, μηδενίζονται και αριθμούν πάλι απ’ την αρχή. Τα έθνη, οι λαοί ανασυγκροτούνται, συχνά μέσα απ’ τις στάχτες τους, κι άλλοτε χάνονται. Δεν πειράζει. Νέοι γεννιούνται στη θέση τους, που κουβαλούν κάτι απ’ αυτούς, τους παλιούς, μεγαλουργούν και πάλι χάνονται …
Μέρος της δημιουργίας και της εξέλιξης είναι και η διάλυση, η αταξία, η κατάσταση εκείνη κατά την οποία όλα αποσυντίθενται για να αυτονομηθούν και έτσι να αναδομηθούν με νέους τρόπους, νέους συσχετισμούς. Ίσως, όσο καλύτερα, ελεύθερα, χωρίς πιέσεις και αναστολές διαλυθεί το παλιό, τόσο πιο εύκολα, αβίαστα, φρέσκα και καθαρά μπορεί να εμφανιστεί το νέο.
Μοιάζει στάση παθητική ίσως, μα δεν είναι. Ή μάλλον είναι, όσο παθητική μπορεί να θεωρήσει κανείς τη διεκδίκηση της ηρεμίας σε οποιασδήποτε μορφή κυοφορίας. Εκεί που δεν ξέρεις τη μορφή, το ήθος, ούτε το φύλο, τίποτα δεν ξέρεις γι’ αυτό που πρόκειται να γεννηθεί, εκεί που απλά χρειάζεται να μείνεις λίγο ήσυχος, να προστατέψεις και να αφουγκραστείς …
Ίσως αυτό κάνουμε όλοι αυθόρμητα, αλλά χρειάζεται να το κάνουμε πιο ενσυνείδητα, με σιγουριά, χωρίς αναστολές και αγωνίες. Να διακόψουμε για λίγο τις αναζητήσεις, τις υποθέσεις, τις πολλές φλυαρίες και να μείνουμε για λίγο ήσυχοι, να αφουγκραστούμε … Να αφουγκραστούμε, προσωπικά και συλλογικά, το νέο που έρχεται, που πολύ αργά διαμορφώνεται, ώστε αναγνωρίζοντάς το κάποια στιγμή, και την κατάλληλη ώρα, να το ακολουθήσουμε, να το ενισχύσουμε …
Μ’ αυτή την έννοια, δεν είναι λάθος, ίσως, τελικά, να «εν-τραπούμε» για λίγο, με την ησυχία μας λοιπόν.
* Στη Φυσική, η εντροπία έχει και μία άλλη σημασία. Συμβολίζοντάς την οι φυσικοί με το S, δηλώνουν το μέτρο της ενέργειας που δεν είναι διαθέσιμη για να παράγει έργο, σε ένα θερμοδυναμικό σύστημα που δε δέχεται εξωτερικές επιδράσεις.
